Portal polsko-ukraiński Portal Polsko-Ukraiński jest portalem internetowym o charakterze analityczno-informacyjnym
Related Articles
25 października w siedzibie Ministerstwa Gospodarki odbyła się konferencja „Czy klaster potrzebuje koordynatora? Rola i kompetencje koordynatora w rozwoju klastra”. Wydarzenie zorganizowała Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.
Konferencja zakończyła realizację przedsięwzięcia PARP pn. „Polskie klastry i polityka klastrowa”. Moderatorem konferencji był prof. dr hab. Bogusław Plawgo z Wydziału Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu w Białymstoku.
Konferencję otworzyły Grażyna Henclewska, podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki, oraz Bożena Lublińska – Kasprzak, prezes PARP. G. Henclewska omówiła działania MG i PARP na rzecz klastrów. – Celem, jaki postawiono przed przedsięwzięciem „Polskie klastry i polityka klastrowa”, było wzmocnienie polskich klastrów, podniesienie ich innowacyjności i konkurencyjności przez przede wszystkim rozwój kapitału ludzkiego, wzrost efektywności kształtowania polityki klastrowej – mówiła minister. Najważniejsze działania podjęte w ramach projektu dotyczyły poszerzania wiedzy na temat roli i znaczenia gospodarki opartej na klastrach, a także o istniejących oraz nowo powstających klastrach w Polsce, podnoszenia świadomości roli praktycznej wiedzy wśród koordynatorów i animatorów klastrów, intensyfikacja dialogu o polityce klastrowej, uświadomienie roli podmiotów klastrowych we współpracy ponadregionalnej, umiędzynarodowienia prac B+R i innowacji w ramach klastra. Doświadczenia projektu oraz zamykającej go konferencji zostaną wykorzystane w powstającej strategii innowacyjności i konkurencyjności gospodarki, w której będą zamieszczone zapisy dotyczące instrumentów wsparcia w nowej perspektywie finansowej dla klastrów i znajdujących się w nich przedsiębiorstw. Minister podkreśliła ogromne znaczenie wartości dodanej tkwiącej we współpracy podmiotów, która urzeczywistnia się w klastrach. Wyraziła nadzieję, że podjęta inicjatywa i dyskusja będą impulsem dla przyszłych działań w tym obszarze. Nawiązała do europejskiej idei smart specialization, w którą wpisują się kierunki przeprowadzonych działań.
Bożena Lublińska – Kasprzak wprowadziła uczestników w drugi główny – obok podsumowania projektu – cel konferencji: rozważenie, czy klaster potrzebuje koordynatora. Stwierdziła, iż ważne jest zarządzanie klastrem i wsparcie tego procesu. Wpisuje się to w działania PARP – tematem przewodnim podjętym przez PARP w 2012 r. jest dobre zarządzanie. Prezes PARP wskazała szczególną rolę klastrów w rozwoju polskiej innowacyjności i przedsiębiorczości: w klastrach dobrze funkcjonuje współpraca biznesu, nauki i samorządu – a to ciągle słabość naszych firm. Przykładem dobrej współpracy różnych podmiotów jest też projekt „Polskie klastry i polityka klastrowa”. Prezes wyraziła nadzieję, iż owoce jego realizacji – wnioski z dyskusji, rekomendacje – staną się podstawą dla przyszłych polityk.
Joanna Podgórska, zastępca dyrektora Departamentu Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności PARP, wygłosiła prezentację pt. ”Polskie klastry i polityka klastrowa – podsumowanie przedsięwzięcia”, w której przedstawiła genezę, przebieg i wyniki projektu. U podstaw realizacji projektu legły zidentyfikowane bariery rozwoju klastrów, takie jak m.in. brak wzajemnego zaufania między aktorami klastra, niska świadomość korzyści płynących ze współpracy w klastrach, brak strategii rozwoju klastra, niepełna znajomość i rozumienie idei klasteringu. Wyzwaniami okazały się: dobre zarządzanie, rozwój współpracy, innowacje, umiędzynarodowienie. W ramach projektu stworzono przestrzeń do dialogu, umożliwiającą młodym klastrom korzystanie z doświadczeń klastrów dojrzałych. Transferowi wiedzy posłużyły także publikacje, m.in. poradniki, raporty, tłumaczenia publikacji zagranicznych. Wyłoniono 55 klastrów gotowych do podjęcia współpracy ponadnarodowej, które przedstawiono w wydanym katalogu. Działania informacyjne i promocyjne prowadzono poprzez publikację artykułów (w prasie ogólnopolskiej oraz na Portalu Innowacji), reportaży, wywiadów, relacji z imprez organizowanych w regionach i klastrach. Istotnym elementem projektu był dialog instytucjonalny na temat polityki klastrowej w kolejnej perspektywie finansowej. Jej owocem są rekomendacje Grupy roboczej ds. polityki klastrowej „Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 roku”, zgodnie z którymi przyszła polityka klastrowa powinna intensyfikować współpracę i przepływy wiedzy oraz wspierać rozwój strategicznych specjalizacji gospodarczych. Sieciowanie i współpraca wymaga łączenia podejścia oddolnego i odgórnego. Rozwój klastrów wymaga wsparcia przez ekosystemy instytucji. Wsparcie będzie się koncentrowało na klastrach o największym potencjale, polityki i instrumenty publiczne powinny być koordynowane w odniesieniu do kluczowych klastrów. Inwestycje na rzecz rozwoju klastrów powinny pochodzić zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego, jednak w przypadku tych drugich przewidziano ich stopniowe wygaszanie. J. Podgórska wyraziła nadzieję, że doświadczenia wynikające z przeprowadzonego przedsięwzięcia będą miały przełożenie na codzienną praktykę klastrową, zwłaszcza że Polska ma duży potencjał w tej dziedzinie. Silne polskie klastry powstają w sektorze lotnictwa, IT, medycznym, kreatywnym. Polska jest nawet jednym ze światowych liderów w designie.
Andrzej Rybka, dyrektor Biura Stowarzyszenia Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego „Dolina Lotnicza”, omówił rolę i wyzwania dla koordynatora klastra z perspektywy praktyka. Dolinę Lotniczą tworzą zróżnicowane podmioty: firmy korporacyjne, małe i średnie przedsiębiorstwa (są najliczniejsze), producenci materiałów i maszyn, firmy konsultingowe, instytucje wsparcia okołobiznesowego, naukowe, edukacyjne różnych stopni. DL współpracuje z lokalnymi klastrami o horyzontalnej specjalizacji (technologii materiałowych, ICT, odlewniczym, spawalniczym, technologii wytwarzania). Dba także o rozwój kontaktów międzynarodowych (w tym o rozwój współpracy z innymi klastrami w ramach European Aerospace Clusters Partnership – „klastrowanie klastrów”) oraz o promocję (np. w mediach, podczas targów, w Parlamencie Europejskim).
Zdaniem A. Rybki o sukcesie Doliny Lotniczej zadecydowały m.in. jasna wizja rozwoju regionalnego, wsparcie władz lokalnych i centralnych, koncentracja innowacyjnej branży, silne przywództwo i pasja, przyjazne relacje między członkami klastra, koordynacja przez Biuro Doliny Lotniczej, wystarczające zasoby finansowe. Do potencjalnych wyzwań, barier i zagrożeń zaliczył: barierę kapitałową dla MŚP, niewystarczające zasoby wykwalifikowanej kadry, rozluźnienie relacji wewnątrz klastra, wzrost kosztów produkcji, spadek konkurencyjności, brak spójnej polityki klastrowej i jasnych zasad finansowania klastrów.
Działania Doliny Lotniczej koordynowane są przez Stowarzyszenie. Do kompetencji Zarządu Stowarzyszenia należy poziom strategiczny, Biuro Stowarzyszenia zajmuje się bieżącym funkcjonowaniem DL. Koordynator odpowiada m.in. za nawiązywanie współpracy nauki i biznesu, co jest dużym wyzwaniem z uwagi na trudności w porozumieniu się tych dwóch środowisk. Zachęca do współdziałania, upowszechnia informacje na temat klastra, rekrutuje nowych członków. Uczestniczy w wyłanianiu produktów, tworzeniu łańcucha dostaw, mediowaniu między producentami. Podsumowując swoje wystąpienie, A. Rybka stwierdził, iż rola koordynatora obejmuje wszystkie etapy przedsięwzięcia – od pomysłu do realizacji.
Jean Verrier z północnofrancuskiego, opartego na innowacji klastra zrównoważonego transportu I-Trans także ma do czynienia ze zróżnicowanym gronem partnerów o różnych oczekiwaniach. Misją klastra jest połączenie partnerów z sektora przemysłu, badań i edukacji, pochodzących z północnej Francji, w działaniu na rzecz rozwoju innowacyjnych systemów transportu. I-Trans inicjuje i wspiera realizację projektów B+R+I, zajmuje się także pozyskiwaniem finansowania i wspomaganiem rozwoju poszczególnych partnerów. Klaster tworzą międzynarodowe firmy, małe i średnie przedsiębiorstwa, stowarzyszenia i agencje, władze publiczne, akademicy i naukowcy, zarządcy infrastruktury kolejowej. Do zadań koordynatora należy m.in. budowanie pozytywnych relacji między sferą badawczą i przemysłową, zrozumienie złożonej całości, jaką stanowi klaster z jego zróżnicowanymi uczestnikami o sprzecznych niejednokrotnie celach, oraz skuteczne zarządzanie nią, optymalizacja źródeł finansowania i wykorzystania zasobów, komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna. Zdaniem Verrier dla sprawnej koordynacji klastra kluczowi są ludzie posiadający doświadczenie w przemyśle, w koordynowaniu projektów, doradztwie, zainteresowani inicjatywami międzykulturowymi, obdarzeni zdolnością do elastycznej i skutecznej komunikacji, umiejący uczyć się od innych, cechujący się pokorą i ambicją.
Jeszcze większym wyzwaniem koordynacyjnym jest współpraca 8 europejskich klastrów (wśród których znalazł się polski Południowy Klaster Kolejowy) w ramach European Railway Clusters Initiative (ERCI). Wymaga ona zarządzania różnorodnością regionalną i narodową: zrzeszone klastry funkcjonują w różnych uwarunkowaniach politycznych, finansowych, prawnych, administracyjnych, kulturowych. Ich członkowie mają różne cele, porozumiewają się różnymi językami. Kwestie problemowe, jakie napotyka koordynator, to m.in. zapewnienie każdemu z regionów korzyści ze współpracy, wyważenie roli partnerskiej i koordynującej, zyskanie i utrzymanie autorytetu.
Kolejną prezentację wygłosił Christian Traisnel, reprezentujący CD2E – specjalistyczne centrum na rzecz rozwoju nowych technologii środowiskowych poprzez wspieranie eko-przedsiębiorstw. CD2E działa jako stowarzyszenie non-profit, zarządzane przez przedstawicieli władz lokalnych, jednostek badawczych, producentów. Organizacja zdołała pozyskać liczne grono partnerów, do których należy 660 firm i 60 laboratoriów. CD2E wspiera powstawanie klastrów tematycznych w dziedzinach takich jak m.in. eko-budownictwo, energia, utylizacja odpadów i gospodarowanie odpadami, wspomaga tworzenie i rozwój firm, zapewnia szkolenia. Dąży do bycia ekspertem w zakresie eko-technologii, dostarcza informacji, wiedzy, wspomaga sieciowanie między aktorami. Początki nie były łatwe – organizacja musiała zdefiniować swoje miejsce wśród innych struktur (np. izby handlowe, inkubatory), przekonać firmy do oferowanej formy wsparcia (wiedza i wspieranie relacji biznesowych, a nie granty), pogodzić oczekiwania krótkoterminowych korzyści ze strony partnerów z osiąganiem efektów długofalowych, podnosić innowacyjność dla sprostania zmianom zachodzącym w sektorach, znaleźć stabilne źródła finansowania, ważne zwłaszcza w czasie kryzysu.
Wśród czynników sukcesu CD2E Traisnel wymienił:
– dobry wybór lokalizacji ze względu na funkcjonujących w tym otoczeniu aktorów,
– posiadanie od początku stałego personelu,
– ostrożne podejście do kwestii rozrastania się instytucji,
– umiejętne łączenie źródeł finansowania: regionalnego, rządowego, europejskiego (CD2E realizuje projekty w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej) oraz prywatnego,
– poświęcenie wiele czasu i uwagi interesariuszom.
Jean Marie Pruvot, dyrektor Agencji Innowacji Regionu Nord-Pas-de-Calais (NFID), podał kluczowe dane dotyczące tego obszaru, omówił także obecną i przyszłą Regionalną Strategię Innowacji oraz typy klastrów występujących w regionie Lille. Dla każdego z pięciu potencjalnych priorytetów RSI na lata 2014-2020 powstała grupa robocza skupiająca regionalnych interesariuszy, której celem jest intensyfikacja inteligentnych specjalizacji, dobór celów i wskaźników, projektowanie planów działań. NFID uczestniczy we wdrażaniu RSI, zapewnia usługi dla innowacji w regionie Nord-Pas de Calais poprzez wspieranie sieciowania (w skali lokalnej, narodowej i europejskiej), szkolenia, działania promocyjne, zbieranie i udostępnianie danych, badania. Managerowi klastra Pruvot przypisał rolę opracowania i realizowania planu działania, zapewniania dostępu do fachowej wiedzy, identyfikowania potrzeb interesariuszy, angażowania do działań managerów firm, przewodniczenia grupie roboczej.
Dr Christian H. M. Ketels przedstawił ewolucję polityki klastrowej od wczesnych lat 90. XX w. aż po stan dzisiejszy. Omówił zróżnicowanie specyfiki klastrów budujących regionalną gospodarkę: lokalnych, handlowych i opartych na zasobach. Za ważniejszą od portfela klastrów występujących na danym obszarze uznał siłę klastrów regionalnych. Im większa siła klastra, tym większa szansa przetrwania nowych przedsiębiorstw, dynamika powstawania nowych firm wewnątrz klastra i miejsc pracy. Ketels część wystąpienia poświęcił roli władz publicznych we wspieraniu inicjatyw klastrowych. Powinny one działać na rzecz rozwoju wszystkich istniejących i pojawiających się klastrów, bez różnicowania sektorów gospodarczych, klastrów czy firm na bardziej i mniej preferowane. Władze mogą wspomagać rozwój klastra przez m.in. stwarzanie warunków do gromadzenia i transferu wiedzy, nie powinny jednak stosować instrumentów zaburzających, takich jak np. subsydia. Rozwój klastrów wymaga połączenia mechanizmów oddolnych i odgórnych, zintegrowania ich z szerszą strategią konkurencyjności. Istotne jest wspieranie powiązań międzyklastrowych oraz wykorzystanie sygnałów zwrotnych płynących z klastrów dla poprawy środowiska, w którym funkcjonują. Ketels rekomendował inteligentne specjalizacje, przeciwstawiając je starym, nieskutecznym rozwiązaniom. Próby wejścia na konkurencyjne, wzrastające rynki przy braku unikalnych zasobów skazane są na porażkę. Inteligentna specjalizacja polega na identyfikacji posiadanych zasobów (w tym także bazy klastrowej) oraz poszukiwanie szans w obszarach, w których ma się duże kompetencje. Prowadzi to do rozwoju trwałych przewag konkurencyjnych.
Ostatnią część wydarzenia stanowił panel dyskusyjny „Rola koordynatora dziś i jutro – oczekiwania biznesu, administracji i sfery nauki”. Według A. Rybki koordynator klastra powinien mieć coś z artysty, ciągle poszukiwać rozwiązań, możliwości dla klastra i poszczególnych uczestników. Jeśli zaistnieje potrzeba współpracy, kastry będą się rozwijać niezależnie od finansowania, a naturalnym liderem będą podmioty stanowiące siłę napędową klastra. Ważna jest tu mentalność uczestników, którzy powinni skoncentrować się na tym, co mogą wnieść do klastra, a nie jedynie na tym, jak skorzystają z członkostwa. Joanna Kułdo z Wrocławskiego Parku Technologicznego oraz Klastra NUTRIBIOMED widzi w koordynatorze klastra osobę wypełniającą lukę między nauką a biznesem. Musi on być elastyczny, cierpliwy i wyrozumiały. Rolę tę trudno byłoby pełnić instytucji naukowej z uwagi na istniejącą barierę zrozumienia. Marzena Mażewska, Prezes Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości, stwierdziła, że inicjatywy klastrowe powinny być zarządzane inaczej, niż dojrzałe klastry. W pierwszym przypadku jako koordynator sprawdzi się wiarygodna, neutralna instytucja (np. park technologiczny, inkubator przedsiębiorczości), w drugim – firma bądź firmy będące członkami klastra. Zaapelowała o rozdzielenie funkcji koordynatora instytucjonalnego i animatorów. Muszą oni współistnieć i się uzupełniać. Ważne, w jakiej instytucji osadzona jest koordynacja klastra i jacy ludzie się nią zajmują – czy rozumieją potrzeby członków klastra, skutecznie wspomagają nawiązywanie kontaktów. Myśl przedmówczyni kontynuował Przemysław Szleter, członek Rady Pomorskiego Klastra ICT, którego zdaniem trzeba rozdzielić role administratora i animatorów. Administratorem klastra powinna być instytucja wiarygodna dla podmiotów wewnątrz i na zewnątrz klastra, jednak nie jego biznesowy uczestnik. Rolę animatora najlepiej rozproszyć pomiędzy kilku – kilkunastu uczestników. Zdaniem Piotra Wojaczka, Prezesa Katowickiej SSE, koordynator klastra to lider, autorytet, „zaklinacz”, który potrafi przekonać do współpracy uczestników klastra i klientów zewnętrznych. Naturalnym integratorem klastrów bywają niejednokrotnie podmioty działające w skali całego województwa. Michał Olszewski, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy, poruszył problematykę relacji miasto – klaster. Samorząd może uczestniczyć w rozwijaniu pojedynczych funkcji inicjatyw klastrowych, zaoferować przestrzeń do sieciowania, jego rolą nie jest natomiast zastępowanie koordynatora, którym powinien być podmiot bezpośrednio powiązany z klastrem. Kazimierz Murzyn, Dyrektor Zarządzający Klastra LifeScience w Krakowie, zdefiniował klaster jako zjawisko – umowne przedsięwzięcie wielu podmiotów, dążących do realizacji pewnej wizji. Od koordynatora wymagana jest zdolność zarządzaniem procesem łączącym naukę i producentów. Stanisław Szultka, ekspert w przedsięwzięciu „Polskie klastry i polityka klastrowa”, uznał, że rola koordynatora sprowadza się do kreowania wartości dla członków klastra, identyfikowania potrzeb i szukania źródeł finansowania.
Podczas panelu oddano także głos zgromadzonym w sali uczestnikom, którzy wśród cech i funkcji koordynatora klastra wymieniali: stworzenie strategii rozwoju klastra i popularyzacja jego wizji, konieczność posiadania dobrej reputacji (koordynator jako marka), znajomość wartości i specyfiki sektora. Z sali padały także ważne pytania o rolę koordynatora (służebna czy zarządcza) oraz ukierunkowanie polityki – dla klastrów czy dla podmiotów w klastrach. Podnoszono kwestię finansowania koordynatora klastra oraz rozważano, czy możliwe jest spełnienie przez koordynatora wszystkich wymogów wymienionych w trakcie debaty.
Moderujący dyskusję prof. Plawgo dodał, że koordynator nie powinien zarządzać klastrem, gdyż nie posiada funkcji władczych wobec tworzących go podmiotów. Może jednak mieć funkcję inspirującą, wyznaczając drogę, ustalając działania. Powinien mieć dobry ogląd zarówno na sytuację wewnątrz, jak i na zewnątrz klastra, aby poszukiwać recepty na specjalizację i unikatowość klastra. Podsumował, iż tendencje w gospodarce wymuszają tworzenie klastrów. Potrzebują one koordynatora, nie mamy jednak pewności, jaka ma być jego rola.
Podczas konferencji dostępne były publikacje wydane w ramach przedsięwzięcia „Polskie klastry i polityka klastrowa”.
Konferencja stała się okazją do poszerzenia wiedzy o klastrach, wymiany poglądów oraz nawiązania kontaktów, które mogą zaowocować przyszłą współpracą. Obecność ekspertów z Francji pozwoliła na zapoznanie się z doświadczeniami tego zachodnioeuropejskiego kraju w rozwijaniu klastrów. Wiedza i doświadczenia mogą być przekazywane dalej – na Ukrainę. Tak jak Polska jest rzecznikiem Ukrainy na arenie międzynarodowej, tak może stać się również przekaźnikiem wiedzy i dobrych praktyk gospodarczych do naszego wschodniego sąsiada. Warto więc rozważyć organizację w przyszłości podobnych wydarzeń, w których wezmą udział przedstawiciele Ukrainy.
Kinga Kalinowska
Tekst i zdjęcia: polukr.net
