Każde współczesne państwo tworzy przepisy prawne o charakterze powszechnym, tj. dotyczącym co do zasady każdej jednostki, znajdującej się na jego terytorium. Wyjątki, które odnoszą się do obcokrajowców muszą więc wynikać z wyraźnych postanowień aktów prawnych. Analogicznie, inne określenie statusu prawnego danej osoby znajduje uzasadnienie w jego odmiennej sytuacji w porównaniu z obywatelami danego kraju.
Odrębne uregulowanie sytuacji prawnej cudzoziemców jest konsekwencją stopnia, w jakim państwa regulują życie swoich obywateli. Publiczny system edukacji, powszechna służba zdrowia, opieka społeczna oraz ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe itd.) powodują, że państwo obciążone jest rozległym i kosztownym systemem opiekuńczym. Jeszcze zanim obywatel wkroczy na rynek pracy i zarobi pierwsze pieniądze jest przedmiotem państwowych „inwestycji”. Natomiast po osiągnięciu określonego wieku, bądź przy wystąpieniu określonych zdarzeń losowych (poważna choroba, starość), jest uprawniony do otrzymania określonych świadczeń.
Pojawienie się w tak głęboko uregulowanym społeczeństwie osoby „z zewnątrz” jest więc problemem nie tyle dla gospodarki i ludności kraju, co dla samego państwa i tworzonych przez niego powszechnych systemów. Jednocześnie państwo ogranicza dostęp do rynku pracy, ze względu na chęć otrzymania zwrotu swoich inwestycji w system edukacji oraz zapewnienia stabilności istniejącym źródłom podatkowym. Państwo obawia się jednak przede wszystkim tego, że zastąpieni przez cudzoziemców obywatele zgłoszą się po zasiłki, które wcześniej zostały im obiecane na wypadek bezrobocia. Kolejną kwestią są też niewątpliwie potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa związane choćby z tym, że nawet najbardziej niewinnie wyglądający imigrant może mieć w swoim kraju pochodzenia bogatą historię kryminalną, o czym odpowiednie organy państwa przyjmującego mogą dowiedzieć się za późno.
Nawet liczne obowiązki rejestracyjne nałożone na cudzoziemców nie wykraczają poza to, co napotykają obywatele w swoim państwa. Od urodzenia każdy obywatel podlega wpisom do licznych ewidencji, poczynając od urzędu stanu cywilnego, wydaniu dowodu osobistego, do rejestracji w odpowiednich urzędach skarbowych i ZUS. W przypadku cudzoziemca aplikującego o wydanie wizy lub zgody na pobyt w Polsce, wszystkie dane osobiste podlegają wpisowi w zasadzie jednorazowo, stąd wielka liczba rubryk na formularzach odpowiednich wniosków.
Niewątpliwie powszechność regulacji państwowych i wysoki poziom wydatków publicznych wpływa na skomplikowanie procedury uzyskiwania zgody na przyjazd lub pobyt w innym kraju. Historia tworzenia i rozwoju uregulowań prawnych migracji wyraźnie pokazuje tego rodzaju związek. Przepływy ludności pomiędzy państwami są oczywiście zjawiskiem zupełnie naturalnym i stałym, a same procesy migracyjne mają dłuższą przeszłość niż historia najstarszych państw.
Można oczywiście zastanawiać się nad racjonalnością daleko posuniętej opiekuńczości państw wobec swoich obywateli, jednak należy podkreślić, że w założeniu odpowiednich przepisów i polityk migracyjnych, to nie wąsko pojęte interesy narodowe są powodem napotykanych przez cudzoziemców kolejek w czasie uzyskiwania wizy, ani wścibstwa urzędników. Inną sprawą jest oczywiście to, że kontakt z administracją imigracyjną drugiego kraju może stwarzać niestety inne wrażenie.
Poruszone tu zagadnienia mają znaczenie nie tylko jako wstęp do właściwych zagadnień prawnych. Określenie sensu powołania danych regulacji, tzn. ich ratio legis, stanowi istotny składnik procesu wykładni odpowiednich przepisów i w ten sposób wpływa na ich stosowanie. Warto mieć to na uwadze, ponieważ zakres przepisów dotyczących cudzoziemców i ich skomplikowanie, ma swoje źródła w całokształcie także polskiego systemu prawego. Bez tego punku odniesienia, powołanego przynajmniej jako ogólne tło dla dalszych tematów, o wiele trudniej będzie poznać znaczenie poszczególnych instytucji prawa cudzoziemców.
Polecamy również:
Polskie prawo o cudzoziemcach
Rekompensaty za mienie pozostawione przez Polaków na Ukrainie
radca prawny Michał Lelonek
Gładysz & Żerański
Kancelaria Prawnicza sp. j.