90. rocznica Hołodomoru (ludobójstwa Wielkiego Głodu) przypada na drugi rok pełnoskalowej inwazji wroga, tego samego co i w latach 1932-1933. Istnieje zatem pokusa, aby wpaść w sentyment wspomnień o tragedii narodowej lub banalizować ją na tle obecnie czynionych zbrodni i współczesnym ludobójstwie na narodzie ukraińskim. Tym bardziej, zwłaszcza będąc członkiem zachodniej cywilizacji europejskiej, można przegapić ciągłość „tradycji” czynienia ludobójstwa przez moskali. Niestety, jak na razie, Hołodomor nie zajął swojego miejsca w zbiorowej wyobraźni społeczeństw na równi z Szoa, jak również ludobójstwem Ormian z 1915 roku. Te trzy są pierwszymi ludobójstwami XX stulecia i brak powszechnej głębokiej wiedzy o nich stanowi podstawę kolejnych, a w ukraińskim wypadku powtórzenia katastrofy pokolenia sprzed niemalże wieku.
Autor: Witalij Mazurenko
Najlepszym uczczeniem pamięci ofiar będzie sprawiedliwość. Oznacza to prawne uznanie faktu ludobójstwa Hołodomoru i ściganie sprawców trwającego. Uznanie faktu prawnego jest mocniejsze od emocji i uwagi społecznej, a analiza wydarzeń może przyczynić się do przeciwdziałania powstania ludobójstwa podobnego do Hołodomoru na etapie formowania się przesłanek. I w tym zakresie ostatnie dwa miesiąca przyniosły pewne postępy.
12 października Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy przyjęło rezolucję 2516 (2023) „Zapewnienie sprawiedliwego pokoju w Ukrainie i trwałego bezpieczeństwa w Europie”. W tekście określa się cel: „Osiągnięcie kompleksowego, sprawiedliwego i trwałego pokoju oznacza uznanie charakteru, rozmiaru i wagi zbrodni popełnionych przez Federację Rosyjską. Stosowana przemoc, okropny charakter niektórych przestępstw, w tym deportacji ukraińskich dzieci i przemocy seksualnej, a także retoryka władz wskazują na próbę unicestwienia narodu ukraińskiego przez Federację Rosyjską, prowadzącą ludobójczą wojnę. Ta przemyślana polityka jawi się jako tragiczne przypomnienie wcześniejszej próby unicestwienia narodu ukraińskiego, Wielkiego Głodu (Hołodomoru), którego 90. rocznica będzie obchodzona w listopadzie 2023 roku.” To pierwszy akt prawa międzynarodowego podkreślający ciągłość ludobójczych praktyk moskowii w Ukrainie oraz nakładający obowiązek na państwa członkowskie do implementowania zagadnień rezolucji w dziedzinie uczczenia ofiar Hołodomoru. Ten obowiązek moralny powoduje kolejne zobowiązania wypływające z rezolucji – wspieranie odszkodowań dla ofiar obecnie trwających zbrodni i utworzenie międzynarodowego trybunału dla zbrodniarzy, a także wsparcie dla Międzynarodowego Trybunału Karnego w ściganiu za zbrodnie popełnionych przez agresora w Ukrainie od 2014 roku.
Dla lepszego rozpoznawania ciągłości ludobójczych praktyk moskali wydaje się istotnym osądzenie ideologicznych podstaw, które ich spowodowały. Stanowi to ważny element sformułowania zamiaru przeprowadzenia ludobójstwa. Św. pamięci profesor Wołodymyr Wasyłemko zaznaczał, że dla udowodnieniu zamiaru popełnienia ludobójstwa nie jest niezbędny akt prawny, rozporządzenie sprawcy wprost o nim wskazujące. Jak wypływa ze sformułowań Konwencji w sprawie o zapobieganie i karanie zbrodni ludobójstwa z 1948 roku wystarczającymi są bezpośrednie i pośrednie dowody wskazujące zamiar przeprowadzenia tej największej zbrodni z punktu widzenia prawa międzynarodowego. W związku z tym rozpatrywanie prawne zamiaru ciągłości drugiej próby moskali popełnienia ludobójstwa na Ukraińcach opiera się w prawnym uznaniu Hołodomoru za ludobójstwo. Ideologią, która umożliwiła przeprowadzenie go, był komunizm. Dzięki jego postulatom o wszechobecnej roli partii, klasowej dyktaturze i zniesieniu prawa człowieka do własności system państwowy potrafił dokonać genocydalnych działań od strony formalnej. Równolegle z tym nie warto zapominać o podstawowym dla strony faktycznej moskiewskim imperializmie i szowinizmie, który umożliwił dokonanie zbrodniczego moralnego wyboru przez szeregowych sprawców. Nieprzypadkowo jako główni wykonawcy zbrodni występują przedstawicieli służb specjalnych – NKWD, ich instytucjonalna ciągłość od tak zwanej „carskiej ochranki” poprzez WCzK – sprawiła łatwe wykonanie tej zbrodni, gdyż poza oficjalnym hasłem walki z klasowym wrogiem – bogatymi chłopami, faktycznie było realizacją „ostatecznego rozwiązania ukraińskiej kwestii” po antykomunistycznych powstaniach w Ukrainie w latach 1928-1931.
Ta sama ideologiczna i instytucjonalna ciągłość sprawia, że ludobójstwo na Ukraińcach powtarza się po dziewięćdziesięciu latach, w warunkach braku wcześniej wymierzonej sprawiedliwości w świetle prawa międzynarodowego. Ideologia raszyzmu potępiona przez Radę Najwyższą Ukrainy w Oświadczeniu o zdefiniowaniu istniejącego w Federacji Rosyjskiej reżimu politycznego jako raszyzmu i potępienie jego ideologicznych podstaw i praktyk społecznych jako totalitarnych i mizantropijnych z dnia 2 maja 2023 roku wyznacza: „raszyzm jako nowy typ ideologii i praktyk totalitarnych leżących u podstaw reżimu utworzonego w Federacji Rosyjskiej pod przywództwem prezydenta W. Putina i opierają się na tradycjach rosyjskiego szowinizmu i imperializmu, praktykach reżimu komunistycznego ZSRR i narodowego socjalizmu (nazizmu)”. Obecny w moskowii reżim powstawał od 2000 roku w oparciu o FSB, dziedziczną strukturę po KGB – MGB – NKWD. Po rozpadzie ZSRR i likwidacji roli partii komunistycznej – FSB zostało jedyną strukturą, która w moskowii nie uległa zreformowaniu. Tak więc imperialistyczna polityka prowadzona władzami kraju pod jej rządami nie uległa zmianie w celu i metodach. Zamiar w dokonaniu obecnego ludobójstwa na Ukraińcach wypływa z ideologicznej przesłanki nie uznawania ich za odrębny od moskali naród, celu – przyłączenia straconych po upadku ZSRR terytoriów, a w perspektywie terytoriów było imperium rosyjskiego, metody – eksterminacji nosicieli tożsamości ukraińskiej bez ograniczeń stosowanej przemocy. Precyzując metody, czyli ludobójcze praktyki, które podpadają pod legalną definicję zbrodni ludobójstwa jak to przymusowe deportacje, wywózki dzieci i próby przekształcenia ich tożsamości narodowej, zabójstwo Ukraińców za oznaką etniczną etc.
Istnieje charakterystyczna cecha łącząca Hołodomor i sytuację na tymczasowo okupowanych ukraińskich terytoriach po 2014 roku. Przemoc do zmiany tożsamości poprzez pozbawienie własności. W trakcie Hołodomoru konfiskacja wszelkich środków żywności spowodowało fizyczne wyniszczenie mieszkańców wsi jako nosicieli narodowej tożsamości. W trakcie okupacji ukraińskich terytoriów nie przyjęcie obywatelstwa tak zwanej federacji rosyjskiej powoduje pozbawienie prawa do własności i jeśli nie do fizycznego zniszczenie, co jest aktualne dla terytoriów blisko do linii frontu, to pozbawienie możliwości społecznego funkcjonowania osoby na tym terytorium lub represje prawne. Jednocześnie brak licznych ofiar śmiertelnych na skutek tej praktyki nie oznacza braku zamiaru fizycznej eksterminacji Ukraińców, chociaż i zamiar przekształcenia tożsamości narodowej jest samo wystarczające dla określenia praktyki ludobójczej. Dzieje się tak na skutek niepowodzenia okupacji całego terytorium Ukrainy.
W październiku 2023 roku opublikowano raport międzynarodowej fundacji Global Rights Compliance i zgłoszono go do grupy śledczej z badania zbrodni wojennych dokonywanych przez tak zwaną federację rosyjską w Ukrainie przy MTK jako materiał dowodowy. Zawiera on informację o przygotowywaniu przez agresora przed rozpoczęciem inwazji programu wywożenia ukraińskiego zboża w szacowaniu 12 milionów ton dziennie w celu zagłodzenia ludności cywilnej, wywieranie wpływu na Globalne Południe przez jego sprzedaż oraz pokrycie tym kosztem wydatków na prowadzenie wojny w Ukrainie. Częściowa ten plan został zrealizowany na terenie obwodów ługańskiego, zaporoskiego i na Krymie, które stały się przedmiotem badania. Niemniej, przygotowywana przed inwazją infrastruktura wskazywała na gotowość wywożenia produkcji rolniczej z całego terytorium okupowanego kraju, co spowodowałoby masowy głód. Jeszcze bardziej drastyczną konsekwencją mógłby być efekt załamania psychicznego na skalę całego narodu, gdyż powtórzenie wydarzeń głodu spowodowało nasilenie się zbiorowej traumy przeżytej wcześniej i ułatwiłoby dla sprawcy przekształcenie narodowej tożsamości u ocalałych. Dlatego też, nawet w tej szczegółowej wyróżniającej Hołodomor metodzie pozbawienia żywności – reżim raszyzmu jest bezpośrednim dziedzicem komunistycznego. Podobieństwo przeraża.
Moralny i prawny obowiązek potępienia moskiewskiego komunizmu i szowinizmu jako zbrodniczej ideologii oraz światopoglądu, które spowodowały Hołodomor jako najcięższą zbrodnię-ludobójstwo stanowiącą szczyt wśród innych zbrodni przez nich dokonanych oraz przyznanie za nich winy moskalom jako narodu – stanowi lukę w prawie międzynarodowym i faktycznej kondycji społeczeństw cywilizowanej części globu. Owa luka prawnego wymierzenia sprawiedliwości ciągnie za sobą skutki praktyczne także obecnie. W zapowiadającej się drugiej zimnej wojnie pomiędzy demokracją i państwami prawa przeciwko dykratorskich rezimów społeczne przyzwolenia na skrajnią lewicową ideologię, niepotępienie jej na równie z nazizmem, powoduje osłabienie cywilizowanego zachodu. Przykładem może być sytuacja z podziałem opinii publicznej względem prawa Izraela do samoobrony po terrorystycznych atakach 7 października tego roku.
Brak prawnego uznania winy moskali za dokonane ludobójstwo Hołodomoru spowodowało możliwość powtórzenia się tej zbrodni po inwazji z 2022 roku. Ponadto, zagrożenie odrodzenia się w formie raszyzmu ideologii, która na dekady postawiło zagrożenie dla bezpieczeństwa Europy.
Stopniowe uznanie Hołodomoru za ludobójstwo i obligatoryjne uczczenie jego ofiar zakłada możliwość szybszego wymierzenia sprawiedliwości względem organizatorów i sprawców ludobójstwa dokonywanego obecnie. Tak jak stosowanie określenia „ludobójcza wojna” w Rezolucji ZPRE stanowi krok w stronę prawnego uznania działań moskali w trakcie obecnej wojny moskali za ludobójstwo. Wymierzenie sprawiedliwości w tej dziedzinie jedynie co może gwarantować bezpieczeństwo w Europie. Oczywiście, dla jego urzeczywistnienia, warto podkreślić, że prawne refleksje powinny być wsparte militarną siłą. To dla ofiar i tych sprzed dziewięćdziesięciu lat i z naszych dni sprawiedliwość jest najdoskonalszą z możliwych form uczczenia ich pamięci.
Sprawiedliwości nam, a litość pozostawcie Bogu.
Witalij Mazurenko – zastępca redaktora naczelnego portalu „Obserwator Międzynarodowy”, prawnik, dziennikarz, doktorant na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Pochodzi z Odeszczyzny.
Tekst ukazał się na portalu obserwatormiedzynarodowy.pl